Του Chris Farrell
Όχι πολύ καιρό πριν –τη δεκαετία του 1980 και του 1990– σχεδόν κανείς δεν αμφισβητούσε την αξία ενός πτυχίου. Υπήρχαν βέβαια ορισμένοι σκεπτικιστές που τους άρεσε να λένε ότι ούτε ο Bill Gates ούτε ο Steve Jobs αποφοίτησαν από το κολλέγιο, ενώ οι γονείς των σπουδαστών παραπονιόντουσαν για τα υψηλά δίδακτρα. Παρ΄ όλ΄ αυτά, κάθε χρόνο όταν ανακοινώνονταν οι εισαχθέντες στα κολλέγια, όλοι πανηγύριζαν, καθώς θεωρούσαν ότι η τριτοβάθμια εκπαίδευση αποτελεί το εισιτήριο για μια καλή δουλειά και εξασφαλίζει την επαγγελματική σταδιοδρομία.
Εντούτοις, τον τελευταίο καιρό οι αμφισβητίες έχουν πολύ μεγαλύτερη απήχηση. Από τον Charles Murray του Αμερικανικού Επιχειρηματικού Ινστιτούτου έως τον αρθρογράφο των New York Times William D. Cohan, υπάρχει ένα ρεύμα που υποστηρίζει ότι ένα πτυχίο μπορεί στην πραγματικότητα να είναι πεταμένα λεφτά. Τόσο οι πληγέντες από την ύφεση γονείς όσο και οι μαθητές αισθάνονται φοβερή πίεση από την κατακόρυφη άνοδο του κόστους φοίτησης στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με το Συμβούλιο Κολλεγίων, σε σχέση με το ακαδημαϊκό έτος 1980-81 τα αναπροσαρμοσμένα βάσει πληθωρισμού δίδακτρα και οι αμοιβές για το 2010-11 είναι 3,59 φορές υψηλότερα στα δημόσια πανεπιστήμια και 2,86 φορές υψηλότερα στα ιδιωτικά κολλέγια. Ο κατάλογος των σπουδαστών που ενώ παράτησαν το κολλέγιο διέπρεψαν έχει μακρύνει και πλέον περιλαμβάνει τον Mark Zuckerberg, τον ιδρυτή του Facebook, καθώς και τον Jack Dorsey, συνιδρυτή του Twitter. Ωστόσο, ακόμη πιο ανησυχητικό είναι ότι κερδίζει έδαφος η άποψη σύμφωνα με την οποία οι σύγχρονες τεχνολογίες πληροφοριών καθιστούν τους εργαζόμενους - απόφοιτους κολλεγίου ένα δαπανηρό απομεινάρι του παρελθόντος. Οι εργασιακοί χώροι κατακλύζονται από πανίσχυρους υπολογιστές, ευφυή λογισμικά και συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, τα οποία διασυνδέονται μέσω ταχύτατα εξελισσόμενων παγκόσμιων δικτύων επικοινωνίας. Σε αυτά τα πλαίσια, οι δικηγόροι και οι τεχνικοί της υγείας φοβούνται ότι θα γίνουν το αντίστοιχο των γραμματέων και των τραπεζικών υπαλλήλων της δεκαετίας του 1980.
Ο Cohan περιέγραψε με ενάργεια την προβληματική αυτή στο άρθρο που έγραψε στον ιστότοπο των New York Times στις 16 Μαρτίου, όπου αναφέρθηκε στους μαθητές που σε μερικές εβδομάδες θα μάθουν ότι έγιναν δεκτοί στα κολλέγια και τα πανεπιστήμια της χώρας: «Μήπως η εισαγωγή τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αποτελέσει την Πύρρειο νίκη τους;» Η δική μου άποψη είναι πως όχι.
Το πτυχίο είναι ζωτικής σημασίας για τις περισσότερες δουλειές στις ΗΠΑ
Το μήνυμα της Μεγάλης Ύφεσης και της αναιμικής ανάκαμψης είναι ότι η τριτοβάθμια εκπαίδευση, είτε πρόκειται για τη φοίτηση σε κοινοτικά κολλέγια είτε για τη λήψη ενός ανώτερου διπλώματος, είναι πιο σημαντική από ποτέ. Οι εργαζόμενοι που πηγαίνουν στη δουλειά τους φορώντας κοστούμι και γραβάτα ανησυχούν –όχι αδικαιολόγητα– για τη μεγάλη αβεβαιότητα που προκαλεί το δίπτυχο της παγκοσμιοποίησης και της εξέλιξης των τεχνολογιών των πληροφοριών. Ωστόσο, τα στοιχεία υποδηλώνουν ότι ως ένα βαθμό η ανησυχία αυτή είναι υπερβολική: το ποσοστό των θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ που απαιτούν τριτοβάθμια εκπαίδευση αυξήθηκε από 28% το 1973 στο 59% το 2008, ενώ την επόμενη δεκαετία αναμένεται να ανέβει στο 63%, σύμφωνα με ακαδημαϊκούς του Κέντρου για την Εκπαίδευση και το Εργατικό Δυναμικό του Πανεπιστημίου Georgetown. «Για σκεφτείτε το λίγο», λέει ο Terry Fitzgerald, ανώτερο οικονομικό στέλεχος της Minneapolis Federal Reserve Bank. «Αν έχω μπροστά μου έναν 17χρονο μαθητή, θα τον συμβουλεύσω να μην πάει στο πανεπιστήμιο; Όχι βέβαια».
Αναμφίβολα την τελευταία δεκαετία ο επαγγελματικός στίβος ήταν δεν ήταν εύκολος για τους απόφοιτους κολλεγίου, καθώς τα πραγματικά εισοδήματα των νεαρότερων εργαζομένων αυτού του μορφωτικού επιπέδου παρέμειναν στάσιμα. Από το 2007, όταν έκανε την εμφάνισή της η ύφεση, η αγορά εργασίας δεν ήταν φιλόξενη για τους νέο-αποφοιτήσαντες. Εξάλλου, οι οικονομικές έρευνες υποδηλώνουν ότι ένα πλήγμα στον αρχικό μισθό ενός εργαζόμενου που μόλις ξεκινά την επαγγελματική του σταδιοδρομία συνεχίζει να επηρεάζει αρνητικά τις αποδοχές του ακόμη και 15 χρόνια αργότερα. Οι δουλειές γραφείου ρουτίνας ανατίθενται εξωτερικά είτε σε εταιρείες υψηλής τεχνολογίας εντός των ΗΠΑ (η νομική έρευνα, λόγου χάρη), είτε σε αναδυόμενες αγορές του εξωτερικού (για παράδειγμα η επεξεργασία των ατομικών φορολογικών δηλώσεων).
Παρόλα αυτά, οι απόφοιτοι κολλεγίου τα πηγαίνουν καλύτερα από τους εργαζόμενους χαμηλότερων μορφωτικών επιπέδων. Παραδείγματος χάρη, οι μέσες ετήσιες αποδοχές ενός απόφοιτου κολλεγίου κάτοχου BA (Bachelor of Arts) που εργάστηκε με πλήρη απασχόληση το 2008 ήταν 55.700 δολάρια, ενώ οι αντίστοιχες αποδοχές ενός κάτοχου Associate Degree (πτυχίο που συνήθως δίνεται από κοινοτικά και τεχνικά κολλέγια) ήταν 42.000 δολάρια. Οι αμοιβές αυτές είναι σημαντικά υψηλότερες σε σχέση με τις αντίστοιχες των απόφοιτων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (33.800 δολ.) και αυτών που δεν είχαν απολυτήριο ΔΕ (24.300 δολ).
Οι εργασίες χαμηλών δεξιοτήτων εξαφανίζονται
Τα ποσοστά ανεργίας είναι επίσης χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Γραφείου Στατιστικής της Εργασίας, τα ποσοστά ανεργίας των απόφοιτων κολλεγίου ή ανώτερων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων από 25 ετών και άνω είναι 4,3%. Το αντίστοιχο ποσοστό ανεργίας των απόφοιτων ΔΕ είναι 9,5%, ενώ όσοι δεν έχουν απολυτήριο βρίσκονται αντιμέτωποι με την ανεργία σε ποσοστό 13,9%. «Το μεγαλύτερο πλήγμα ήταν η απώλεια θέσεων εργασίας χαμηλών δεξιοτήτων», σημειώνει ο Stephen Rose, καθηγητής έρευνας στο Κέντρο για την Εκπαίδευση και το Εργατικό Δυναμικό του Πανεπιστημίου Georgetown.
Τα οφέλη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι εμφανή ακόμη κι αν αναλύσουμε τα στατιστικά στοιχεία της ανεργίας σε μεγαλύτερο βάθος. Παραδείγματος χάρη, ισχύει ότι ορισμένοι υψηλά αμειβόμενοι εργαζόμενοι δεν έχουν κάποια ιδιαίτερη εκπαίδευση (οι υδραυλικοί, για παράδειγμα), ενώ αντίθετα ορισμένοι εργαζόμενοι ανώτατης εκπαίδευσης μπορεί να έχουν πολύ χαμηλές αποδοχές (ένας διδάκτορας φιλολογίας, λόγου χάρη, που εργάζεται σε ένα υποστηρικτικό τμήμα μιας μη κερδοσκοπικής επιχείρησης). Πιο συγκεκριμένα, αν χωρίσουμε τις αποδοχές των εργαζομένων σε πέντε μισθολογικά κλιμάκια, περίπου το 25% των εργαζομένων που υπάγονται στα δύο υψηλότερα κλιμάκια έχουν μόνο απολυτήριο ΔΕ. Ομοίως, περίπου το 20% των απόφοιτων κολλεγίου υπάγεται στα κατώτερα δύο μισθολογικά κλιμάκια. Ωστόσο, σύμφωνα με τους ερευνητές της Minneapolis Fed, από το 2007 έως και το 2009 τα ποσοστά ανεργίας των εργαζόμενων με υψηλές αποδοχές και χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο αυξήθηκαν ταχύτερα σε σχέση με τα αντίστοιχα των εργαζόμενων με χαμηλές αποδοχές που όμως έχουν αποφοιτήσει από κάποιο κολλέγιο.
«Το μήνυμα για τους νέους που ζυγίζουν τις επαγγελματικές τους προοπτικές στον απόηχο της Μεγάλης Ύφεσης είναι το εξής: αν δεν θέλετε να χάσετε τη δουλειά σας στην επόμενη ύφεση, είναι καλύτερα να έχετε υψηλό μορφωτικό επίπεδο παρά υψηλή αμοιβή», συμπεραίνουν οι Wonho Chu, Phil Davies, andTerry Fitzgerald της Minneapolis Fed.
Μήπως όμως τα ανωτέρω στοιχεία είναι αποκλειστικά αναγόμενα στο παρελθόν; Μήπως αποτελούν έναν διανοητικό αναχρονισμό σε έναν κόσμο που κυριαρχεί η αλματώδης τεχνολογική καινοτομία και ο εντατικός παγκόσμιος ανταγωνισμός; Η απάντηση είναι μάλλον αρνητική, ιδίως αφού η μεγάλη μεσαία τάξη της Αμερικής ναι μεν έχει δεχτεί πλήγμα, αλλά σε καμία περίπτωση δεν έχει συντριβεί.
Περισσότερες δουλειές στον τομέα της υγείας, της πληροφορικής και της εκπαίδευσης
Οι οικονομολόγοι Harry Holzer του Πανεπιστημίου Georgetown και Robert Lerman του American University υπολόγισαν ότι οι θέσεις εργασίας μεσαίων δεξιοτήτων (οι οποίες απαιτούν μεν τριτοβάθμια εκπαίδευση, αλλά λιγότερη από την τετραετή φοίτηση που χρειάζεται για την απόκτηση ενός BA) μειώθηκαν από το 55% του συνολικού εργατικού δυναμικού το 1986 στο 48% το 2006, ενώ αναμένεται ότι κατά τη δεκαετία 2008 – 2018 θα συνεχίσουν να αποτελούν περίπου το 40-45% των συνολικών προσλήψεων. Τα επαγγέλματα που αφορούν την εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη αυξήθηκαν από το 10% των συνολικών επαγγελμάτων τη δεκαετία του 1970 στο σχεδόν 20% σήμερα. Από αυτά τα επαγγέλματα, εκείνα που απαιτούν τριτοβάθμια εκπαίδευση έχουν αυξηθεί από το 50% περίπου τη δεκαετία του 1970 σε πάνω από 75% σήμερα, σύμφωνα με το Κέντρο για την Εκπαίδευση και το Εργατικό Δυναμικό, ενώ πάνω από το 52% των επαγγελμάτων αυτών απαιτούν BA ή ανώτερο πτυχίο.
Ο ρυθμός αύξησης των θέσεων εργασίας στο «οικοσύστημα» της τεχνολογίας πληροφορικής είναι πραγματικά εντυπωσιακός. Το Facebook, το Twitter, το Groupon και ένα σωρό άλλα startups που δραστηριοποιούνται στους τομείς του mobile internet και των social media ανταγωνίζονται έντονα για να προσελκύσουν ταλέντα. Και μπορεί ορισμένοι τιτάνες της τεχνολογίας να μην πέρασαν από το κολλέγιο, όμως προτιμούν να προσλαμβάνουν απόφοιτους κολλεγίου (περίπου το 86% των εργαζόμενων στην τεχνολογία έχουν δίπλωμα τουλάχιστον από κολλέγιο). Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της TechServe Alliance, εμπορικού ομίλου της Βιρτζίνια, αυτόν το Φεβρουάριο η απασχόληση στην τεχνολογία της πληροφορικής ήταν κατά 4,3% υψηλότερη σε σχέση με ένα χρόνο πριν. Η αύξηση για τις συνολικές θέσεις εργασίας εκτός του αγροτικού τομέα κατά το ίδιο χρονικό διάστημα δεν ξεπέρασε το 0,98%.
Η νεότερη οικονομική ιστορία των ΗΠΑ επιτάχυνε δραματικά μια εργασιακή τάση που προϋπήρχε εδώ και καιρό: αναφέρομαι στην απώλεια καλών θέσεων εργασίας στον τομέα της παραγωγής για απόφοιτους ΔΕ και την ενίσχυση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ως σημείου εισόδου στη μεσαία τάξη. Το 1970 το 26% της μεσαίας τάξης ήταν τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ έως το 2007 το ποσοστό αυτό είχε εκτοξευθεί στο 61%. Τα επαγγέλματα που βοηθούν τους Αμερικανούς να αναρριχηθούν στη μεσαία τάξη δεν έχουν σχέση με τη δουλειά στο εργοστάσιο που αρκούσε μια - δυο γενιές πριν. Σήμερα οι δουλειές που τείνουν να προσφέρουν εισοδήματα και παροχές επιπέδου μεσαίας τάξης αφορούν τομείς όπως η κρατική διοίκηση, η εκπαίδευση, η υγειονομική περίθαλψη και η τεχνολογία. Τα πραγματικά προβλήματα στην αγορά εργασίας επικεντρώνονται στους ανθρώπους χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου.
Ο Karl Marx είχε δίκιο όταν αναφερόταν στον ιδιαίτερα επώδυνο δυναμισμό του καπιταλισμού. Καθώς η οικονομία συνεχίζει να επεκτείνεται και η Μεγάλη Μηχανή Θέσεων Εργασίας των ΗΠΑ ανεβάζει με θόρυβο ταχύτητα, οι ευνοημένοι θα έχουν περισσότερα τυπικά προσόντα από ένα απλό απολυτήριο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση δεν αποδίδει πάντα, ούτε αποτελεί πανάκεια. Όμως εξακολουθεί να είναι το κλειδί που ανοίγει τις πόρτες της αγοράς εργασίας.
Ο Farrell είναι contributing editor οικονομικών θεμάτων στο BloombergBusinessweek. Μπορείτε επίσης να τον ακούσετε στην εθνικής εμβέλειας οικονομική εκπομπή Marketplace Money της AmericanPublicMedia, καθώς και στο κρατικό ραδιόφωνο στην εκπομπή Marketplace.
